Wat is het effect van de EU-klokkenluiderswetgeving?

Het doel van de richtlijn is de doelstellingen van de voormalige voorlopige overeenkomst na te streven en het EU-kader te verstevigen met een rechtstreeks toepasselijke, diepgaande en brede wetgeving op dit gebied. In dit artikel zullen wij nagaan of deze wetgeving voldoende bescherming biedt aan klokkenluiders en de entiteiten die de gevolgen ondervinden van het lekken van vertrouwelijke informatie.

Wat is de reikwijdte van de klokkenluidersrichtlijn?

Materiële Toepassingsgebied

De volgende EU-aangelegenheden vallen binnen het toepassingsgebied: overheidsopdrachten, financiële diensten, producten en markten, voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme, productveiligheid en -naleving, vervoersveiligheid, milieubescherming, stralingsbescherming en nucleaire veiligheid, voedsel- en voederveiligheid, gezondheid en welzijn van dieren, volksgezondheid en consumentenbescherming, bescherming van de persoonlijke levenssfeer en persoonsgegevens, beveiliging van netwerk- en informatiesystemen, en vennootschapsbelasting. Het staat de lidstaten evenwel vrij de werkingssfeer van de beschermde aangelegenheden naar eigen goeddunken uit te breiden.

Bij wijze van uitzondering is deze richtlijn niet van toepassing op meldingen van inbreuken op het gebied van defensie, veiligheid of nationale voorschriften, en het recht van werknemers om hun vertegenwoordigers of vakbonden te raadplegen. De uitsluiting van defensie is begrijpelijk. Defensievoorschriften zijn op grond van internationaal publiekrechtelijke beginselen altijd beschouwd als onderdeel van de soevereiniteit van een staat. Op basis van die beginselen heeft de EU ervoor gekozen zich niet met deze aangelegenheden te bemoeien door defensie uit te sluiten van de bevoegdheid van de Unie (Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie).

Persoonlijk bereik

De richtlijn is van toepassing op alle in de particuliere of openbare sector werkzame melders die in een huidige of vroegere werkgerelateerde context informatie hebben verkregen. De bescherming geldt ook voor facilitators , derden of rechtspersonen die eigendom zijn van of verbonden zijn (in een werkgerelateerde context) met een melder. Facilitators zijn personen die melders bijstaan in het meldingsproces in een werkgerelateerde context, en wier hulp vertrouwelijk dient te zijn.

Verslaggevingsvereisten

Klokkenluiders komen in aanmerking voor bescherming als zij op het moment van de melding redelijke gronden hadden om aan te nemen dat de gemelde informatie waar was en als zij via een intern kanaal, een extern kanaal of een openbare bekendmaking hebben gemeld. Een intern kanaal houdt in dat informatie wordt bekendgemaakt aan een bron binnen de organisatie, terwijl een externe melding inhoudt dat informatie buiten de organisatie wordt bekendgemaakt.

De openbare bekendmaking van informatie wordt beschermd als de informatie het openbaar belang in gevaar kan brengen of als de interne en externe melding beide niet doeltreffend waren.

Op basis van het verslag van de Whistleblowing International Network, 14 lidstaten zijn niet of slechts minimaal begonnen met de uitvoering van de richtlijn.

Wat zijn de juridische gevolgen van een informatielek?

Zoals eerdere zaken duidelijk maakten, is het geen gemakkelijke taak om klokkenluider te zijn. De term klokkenluiden komt uit de sport, waar scheidsrechters op hun fluit blazen om een illegaal of vals spel te stoppen.



De richtlijn ging een stap verder door elke vorm van vergelding te verbieden. Vergelding kan onder meer bestaan uit schorsing, discriminatie, schade, voortijdige beëindiging van het contract en loonsverlaging.

Om voorspelbare gerechtelijke stappen tegen te gaan, verplicht de richtlijn alle lidstaten juridische bijstand te verlenen aan klokkenluiders die onder de werkingssfeer vallen, samen met compensatie en schadevergoeding. Ook moet uitgebreide en onafhankelijke informatie of advies worden verstrekt, die gemakkelijk toegankelijk zijn voor het publiek en gratis zijn.

Wat zijn de gevolgen voor de entiteiten?

Particuliere en openbare entiteiten moeten bepaalde richtsnoeren volgen om aan de klokkenluidersregeling te voldoen. De verplichte wijzigingen verschillen per sector.

Gelijkenissen

Er is een gemeenschappelijke basis van regels die zowel voor particuliere als voor openbare entiteiten gelden. De instelling van een intern kanaal is er een van. Om de transparantie en de billijkheid van de interne procedure te vergroten, moeten de entiteiten:

• 1

  een kanaal opzetten om de rapporten te ontvangen;

• 2

  binnen 7 dagen de ontvangst van het verslag bevestigen;

• 3

  een onpartijdige persoon of een bevoegde dienst aanwijzen die verantwoordelijk is voor de follow-up van de meldingen;

• 4

  zet een ijverige follow-up op;

• 5

  een redelijke termijn vaststellen voor het geven van feedback, met een maximum van drie maanden vanaf de ontvangstbevestiging;

• 6

  verstrekken toegankelijke informatie over de externe procedure;

Verschillen

Alle entiteiten in de particuliere sector met 50 of meer werknemers moeten een intern meldpunt instellen. Onder deze drempel is er geen mandaat voor het opzetten van een intern kanaal. Deze drempel is niet van toepassing op entiteiten die werkzaam zijn op het gebied van financiële diensten, producten en markten en de preventie van witwassen en financiering van terrorisme. Alle juridische entiteiten in de publieke sector stellen een intern rapportagekanaal in, met inbegrip van andere entiteiten die zij bezitten of controleren.

Hoe zou de klokkenluidersrichtlijn vandaag de dag bescherming bieden?

Als de Lux en Swiss Leaks zich nu zouden herhalen, zouden de klokkenluiders dan aan de eisen van de richtlijn voldoen? Laten we van de twee voorbeelden een praktische zaak maken.

Ten eerste, zowel Swiss Leaks als Lux Leaks betroffen belastingontduiking, wat een beschermde aangelegenheid is onder de materiële werkingssfeer. Ten tweede, wat de persoonlijke werkingssfeer betreft, bevonden beide klokkenluiders zich tijdens hun bekendmaking in een werkgerelateerde context. Derhalve is ook aan deze voorwaarde voldaan. De derde voorwaarde vereist het gebruik van een intern of extern kanaal voor de openbaarmaking of het directe gebruik van een openbare bekendmaking wanneer de informatie een gevaar voor het openbaar belang kan vormen.

Indien de klokkenluiders redelijke gronden hadden om aan te nemen dat de informatie een gevaar voor het openbaar belang vormde, zou ook aan deze voorwaarde kunnen zijn voldaan.



De klokkenluiders zouden dus aan de drie belangrijkste vereisten hebben voldaan en uiteindelijk de bescherming van de richtlijn krijgen. Uiteraard is dit slechts hypothetisch.

Hoe worden klokkenluiders in België beschermd?

Tot op heden heeft het federale parlement van België nog geen omzetting gedaan. België heeft in juni 2020 wel een voorlopig akkoord (1380/001) over dit onderwerp gesloten. In vergelijking met de Europese richtlijn 2019/1937 is het toepassingsgebied van het akkoord op sommige punten ruimer en op andere beperkter.



Het belangrijkste punt van de voorlopige overeenkomst is het creëren van een juridische status voor degenen die door een rechterlijke uitspraak als klokkenluider worden erkend. In de praktijk zal iedereen een zaak bij het Hof van Beroep aanhangig kunnen maken om erkenning van de rechtspositie van de klokkenluider te verkrijgen. Zodra het arrest tot erkenning van de rechtspositie van de klokkenluider is uitgesproken, zullen de klokkenluider en zijn familie bescherming genieten. Naar onze mening zal dit, als het wordt uitgevoerd, een sterk element van bescherming zijn.